دیابت بارداری چیست؟
منظور از دیابت بارداری، افزایش قند خون در دوران حاملگی است. دیابت بارداری، نوعی از دیابت می باشد که در طول حاملگی ودر خانم بارداری که قبلا سابقه ی هیچ نوع دیابتی نداشته است بصورت افزایش قندخون بارداری رخ می دهد ومعمولا طی آزمایشات دوره ای بارداری تشخیص داده می شود. دیابت بارداری یکی از بیماریهای شایع متابولیک و غدد درون ریز دوران حاملگی است که درصورت عدم تشخیص و درمان به موقع می تواند عوارض و پیامدهای متعدد و جدی در مادر و جنین ایجاد نماید. دیابت باردای معمولا در ۲ تا ۱۰ درصد از بارداری ها رخ می دهد.
“دیابت بارداری اولین بار در دوران بارداری بروز می کند.“
علت دیابت بارداری چیست؟
علت اصلی آن به روشنی مشخص نیست و به نظر می رسدهورمون های ترشح شده از جفت و افزایش وزن مادرباردار در بروز آن نقش اساسی دارد.در حین بارداری جفت وظیفه ی اتصال و ارتباط بین جنین و مادر را به عهده دارد و موادغذایی مورد نیاز را از مادر به جنین منتقل می کند.همچنین هورمون‌هایی ( مانند استروژن، پروژسترون، هورمون رشد، پرولاکتین ،لاکتوژن جفتی و کورتیرزول) برای سلامت جنین ترشح میکند ولی باعث ایجاد اختلال در عملکرد انسولین و مقاومت به انسولین میشود و قند خون مادر را افزایش می‌دهد. با افزایش ماه‌های حاملگی و رشد جنین، بدن مادر مجبور است انسولین بیشتری بسازد تا قند خون خود را در حد نرمال نگه دارد. در اواخر بارداری میزان انسولین مورد نیاز برای حفظ سطح طبیعی گلوکز خون حدود ۲ تا ۳ برابر بیشتر میشود.در یک بارداری طبیعی بدن مادر نیاز به انسولین را جبران می کند اما در برخی از زنان باردار مستعد، مقدار انسولین ترشحی برای پایین آوردن قند خون کافی نیست و اگر بدن مادر نتواند انسولین کافی برای رفع این تقاضا را تولید کند، سطح گلوکز خون افزایش می یابد و دیابت بارداری اتفاق می افتدوبصورت افزایش قند خون مادرتظاهر می نماید.
معمولا دیابت بارداری در نیمه دوم بارداری و در سه ماهه ۲ و ۳ روی می دهد به طوری که مقاومت به انسولین تا زمان زایمان پیشرفت می نماید ولی در اغلب موارد این امربعد از زایمان به سرعت بهبود پیدا می کند و قند مادر به مقادیر قبل از بارداری بر می گردد.
“هورمون های جفتی و افزایش وزن مادر باردار در بروز دیابت بارداری نقش اساسی دارد“
حدود ۳ تا ۵ درصد خانم‌های باردار، از سه ماهه ی دوم حاملگی به بعد، به دیابت بارداری مبتلا میشوند. اگر چه بعد از زایمان و به دنیا آمدن نوزاد، دیابت بارداری از بین می‌رود اما ممکن است در بارداری بعدی، مجدداً ظاهر گردد. نتایج مطالعات نشان داده است که حدود ۵۰ درصد از خانم‌هایی که طی دوران حاملگی دچار دیابت بارداری شده اند در آینده ممکن است به طور دائمی به دیابت مبتلا شوند.از طرف دیگر، بالا بودن غیر طبیعی قند خون در دوران بارداری می تواند باعث بروز عوارضی در مادر ، جنین و نوزاد گردد بنابراین پیشگیری از بروز دیابت بارداری و کنترل آن در طی دوران حاملگی اهمیت دارد و ضروری است که مادران با سابقه ی دیابت بارداری زیر نظر پزشک متخصص تحت مراقبت وارزیابی های سالیانه قرار بگیرند و برای سلامت خود و فرزندانشان برنامه‌های صحیحی را آموزش ببیند.
“مراقبت حین و بعد از بارداری جهت جلوگیری از بروز عوارض در مادر ، جنین و نوزاد ضروری است“
علایم و عوامل خطرساز دیابت بارداری چیست؟
به طور معمول دیابت بارداری علایم خاصی ندارد وطی آزمایشات روتین بارداری تشخیص داده می شود. اما ممکن است با علائم زیر همراه باشد: افزایش تشنگی ، تکرر ادرار، خستگی و عفونت قارچی واژن.
ولی این ها علائم شایعی در زمان حاملگی هستند و الزاماً نشان دهنده دیابت بارداری نیستند.
عوامل خطرساز متعددی، مادر را مستعد ابتلا به دیابت بارداری می کند مهمترین این عوامل عبارتند از:
سابقه فامیلی دیابت، سن بالای ۲۵ سال، اضافه وزن و چاقی، سابقه دیابت بارداری در حاملگی های قبلی، سابقه تولد نوزاد با وزن بالای ۴ کیلوگرم ، سابقه ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (تنبلی تخمدان) ، بارداریها چندقلویی، و نژاد غیر سفید پوست .
چگونه می توان دیابت بارداری را تشخیص داد؟
به منظور شناسایی دیابت تشخیص داده نشده قبل از بارداری ، قند خون ناشتای خانم های باردار در اولین ویزیت بارداری بررسی می شود وافراد با قندخون بالای ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر به عنوان دیابت قبل از بارداری ( عمدتا نوع ۲ و بندرت نوع ۱ یا منوژنیک) تشخیص داده میشوند.
دیابت بارداری اغلب بدون علامت است و معمولاً با آزمایش خون تشخیص داده می شود. به همین دلیل است که در همه خانم های بارداربین هفته های ۲۴ تا ۲۸ بارداری قند خون اندازه گیری می شود. در صورتی که خطر ابتلا به دیابت بارداری در مادر بیشتر باشد (مانند سابقه دیابت بارداری در حاملگی قبلی ) و یا علائمی از دیابت را داشته باشد (نظیر وجود قند در ادرار ) اندازه گیری قند خون در اولین ویزیت زمان حاملگی انجام می شود. بالا بودن خفیف قند خون دلیل بر ابتلا به دیابت بارداری نیست ولی بیمار باید برای تشخیص قطعی طبق نظر پزشک مجدداً مورد آزمایش قرار گیرد. این آزمایش با عنوان تست تحمل گلوکز خوراکی در دوران بارداری (OGTT) شناخته شده است. این کار معمولا در یک یا دو مرحله و با استفاده از محلول های قندی با غلظت های مختلف (۵۰، ۷۵ یا ۱۰۰ گرم) طبق نظر پزشک انجام می شود. در این آزمایش، قبل و بعد از خوردن محلول قندی از خانم باردار نمونه‌ی خون می گیرند. رایجترین ازمایش تشخیصی ، تست تحمل گلوکز با ۷۵ گرم گلوکز ی باشد.
برای تست تحمل گلوکز یک مرحله ای با ۷۵ گرم گلوکز اصول زیر باید را رعایت گردد:
۱- انجام آزمایش قندخون ناشتا در صبح بعداز ۸ تا ۱۲ساعت ناشتایی
۲- نوشیدن محلولی شامل ۷۵ گرم گلوکز
۳– آزمایش خون یک ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز
۴- تکرار آزمایش خون دو ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز
چنانچه هر یک از آزمایش ها قند خون را بالاتر از حد طبیعی نشان دهند، دیابت بارداری تشخیص داده می شود. در این تست که توسط انجمن دیابت آمریکا توصیه می شود ، میزان قند خون ناشتایی با توجه به تست تحمل گلوکز ارزیابی می شود و اگرمیزان قند خون ناشتا مساوی یا بیشتر از ۹۲ میلی گرم/ دسی لیتر و یا قند خون یک ساعته مساوی یا بیشتر از ۱۸۰ میلی گرم/دسی لیتر، و یا قند خون دو ساعته مساوی یا بیشتر از ۱۵۳ میلی گرم/دسی لیتر باشد فرد مبتلا به دیابت بارداری است.
برای تست تحمل گلوکز دو مرحله ای اصول زیر باید را رعایت گردد:
در مرحله ی اول انجام این تست نیاز به ناشتا بودن خانم باردار نیست و بعد از مصرف ۵۰ گرم گلوکز ، قند خون اندازه گیری می شود ، در افراد با تست مثبت (قند خون یک ساعته مساوی یا بیشتر از ۱۳۵ یا ۱۴۰ (، تست تحمل گلوکز۱۰۰ گرمی طبق مراحل زیر انجام می شود:
۱- انجام آزمایش قندخون ناشتا در صبح بعداز ۸ تا ۱۲ساعت ناشتایی
۲- نوشیدن محلولی شامل ۱۰۰ گرم گلوکز
آزمایش خون یک ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز
تکرار آزمایش خون دو ساعت بعد از خوردن محلول گلو
تکرار آزمایش خون سه ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز
چنانچه هر یک از آزمایش ها قند خون را بالاتر از حد طبیعی نشان دهند، دیابت بارداری تشخیص داده می شود.
دیابت بارداری چه عوارضی دارد؟
بالا بودن قند خون در دوران بارداری می تواند به جنین و مادر آسیب وارد کند و احتمال بیماری های زیر را افزایش دهد. دیابت بارداری منجر به افزایش احتمال بروز پاره ای از عوارض در مادر، جنین در طول بارداری و در نوزاد پس از تولد می گردد از جمله این عوارض می توان به مواردی چون پرفشاری خون بارداری، زایمان زودرس، نوزاد با وزن بالای ۴ کیلوگرم، زایمان دشوار و بروز عوارض متابولیک در نوزاد (افت قندخون، یرقان یا زردی نوزادی) ، افزایش مرگ و میر و سقط جنین یا مرده به دنیا آمدن جنین اشاره کرد. زنان با سابقه دیابت حاملگی در خطر بالای ابتلا به دیابت نوع ۲ ، سندرم متابولیک و بیماری های قلبی و عروقی هستند. همچنین خطر چاقی و دیابت نوع ۲ برای این مادران و فرزندان حاصل از بارداری وجود دارد بنابراین دو نسل در معرض خطر و عوارض این بیماری می باشند.
مدیریت و کنترل دیابت حاملگی
بالا بودن بودن میزان قند خون مادر برای خانم باردار و جنین در حال تکوین خطرناک بوده و سبب ایجاد عوارض متعدد میشود . لذا کنترل مناسب قند خون در مادران ضروری به نظر میرسد. روش های متعددی برای کنترل قند خون مادر وجود دارد که از جمله آنها میتوان به کنترل رژیم غذایی، انجام فعالیت بدنی، تست روزانه قند خون و در موارد حادتر استفاده از داروهایی همانند انسولین اشاره کرد.
دیابت حاملگی به وسیله مراحل زیر قابل کنترل و مدیریت است :
۱- نظارت بر مقدار قند خون به وسیله ۴ مرتبه اندازه گیری روزانه ی قند خون ( قبل از صبحانه ، یک یا دوساعت بعد از وعده های صبحانه ، ناهار و شام صورت نیاز).
۲-تبعیت از برنامه ی رژیم غذایی تهیه شده توسط پزشک متخصص تغذیه.
۳- انجام فعالیت بدنی و ورزش بعد از کسب اجازه از مسئولین مراقبتی بهداشتی و متخصصین
۴- نظارت بر اضافه وزن در طی بارداری و کسب افزایش وزن مناسب بارداری با نظر متخصصین.
۵- تزریق انسولین با نظر متخصص غدد، اگر نیاز باشد. (انسولین تنها داروی تایید شده ای است که در طی بارداری برای کنترل دیابت قابل استفاده است.)
۶-کنترل فشار خون در حد طبیعی
نظارت بر مقدارقند خون در دوره ی بارداری و انجام تست روزانه قند خون
یکی از روشهای معمول برای کنترل قند خون تست روزانه قند به طور روزانه توسط خود بیمار میباشد. کنترل روزانه قند میتواند بیمار را از وضعیت نوسانات قندی خود در یک بازه زمانی مشخص آگاه سازد و به کنترل دقیق تر آن توسط بیمار کمک کند.خانم مبتلا به دیابت بارداری با اندازه گیری مقدار قند خون در ساعت مشخصی از روز می تواند از میزان موفقیت خود در کنترل قند خون و ارزیابی روش های ورزشی و تغذیه ای خود در کنترل بیماری مطلع شود تا چنانچه به تزریق مقدار بیشتری انسولین برای حفاظت از جنین در حال رشد نیاز باشد، بتواند به موقع اقدامات لازم را انجام دهد.
هدف از اندازه گیری مرتب قند خون نزدیک کردن مقدار آن ، به مقدار طبیعی است. مقادیر مورد نظر عبارتند از :
| زمان انجام آزمایش | نتایج |
| ناشتا | زیر ۹۵ میلی گرم در دسی لیتر |
| یک ساعت بعد از غذا | زیر ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر |
| ۲ ساعت بعد از غذا | زیر ۱۲۰ میلی گرم در دسی لیتر |
چنانچه مقادیر قند خون درساعات ذکر شده بیش از مقدار هدف باشد، و کنترل قندخون مناسب نباشد متخصص غدد در مورد برنامه تغذیه ای و مصرف انسولین با همکاری متخصص تغذیه تصمیم گیری خواهد کرد .
فعالیت بدنی و ورزش برای مادران باردار مبتلا به دیابت بارداری
داشتن فعالیت فیزیکی در طول بارداری و بعد از زایمان اثرات شفا بخش فراوانی بر سلامتی مادران خواهد داشت. برای مثال داشتن فعالیت متوسط فیزیکی نظیر پیاده روی سریع سبب سلامت قلب و ریه های مادر میشود، همچنین بر حالات روحی و کاهش وزن بعد از زایمان مؤثر می باشد.
دستورالعملهای زیر انواع فعالیت فیزیکی مناسب زنان باردار را بیان میکند:
- زنان سالم می باید به طور هفتگی حداقل ١۵٠ دقیقه (دوساعت و نیم) فعالیت هوازی با شدت متویط داشته باشند. این گونه فعالیت ها شامل پیاده روی نسبتاً سریع طی بارداری یا بعد از آن می باشد. بهتر است این نوع فعالیت درهمه ی روزهای هفته انجام شود.
- زنانی که قبلاً فعالیت هوازی شدید داشته اند (مانند دویدن) یا بسیار فعال بوده اند، میتوانند در طی بارداری و بعد از زایمان به فعالیت خود ادامه دهند تا سالم بمانند. تنها کافی است در مورد مقدار و زمان انجام فعالیت های خود با پزشک صحبت کنند.
طبق شواهد علمی، خطر انجام فعالیت های هوازی با شدت متوسط مانند پیاده روی سریع برای زنان باردار سالم، کم است. فعالیت بدنی ، شانس تولد نوزاد با وزن پائین یا زایمان زود رس یا سقط را افزایش نمی دهد. ورزش تأثیری بر ترکیبات یا حجم شیر مادر یا رشد نوزاد ندارد.
استفاده از انسولین
بالا بودن قند خون می تواند به جنین در حال تکامل آسیب برساند، به همین علت پزشک برای کنترل بهتر قندخون مادر در دوره ی بارداری تزریق انسولین را آغاز می کند. بدن جنین از هفته ی دهم حاملگی انسولین می سازد، اما انسولین جنین وارد خون مادر نمی شود. استفاده از دارو هایی همانند انسولین میتواند به کنترل دقیق قند خون در مواردی که قند خون با روشهای دیگر کنترل نمیشود کمک کند. در دسترس بودن، قیمت مناسب، بدون عارضه بودن برای جنین و موثربودن انسولین از دلایل مهم استفاده پرکاربرد از این دارو برای درمان قند خون بالا در مادران دیابتی میباشد . شروع انسولین باید با نظر متخصصین انجام پذیرد.