تعریف یبوست:
تاخیر در انتقال مواد دفعی و ماندن بیش ازحد آن در روده ها را یبوست می گویند. زمانی شخص مبتلا به یبوست می شود که تعداد دفعات اجابت مزاج در هفته کمتر از ۳ مرتبه باشد و دفع مدفوع به سختی و به صورت تکه تکه و با درد و کرامپ شکمی همراه گردد. احساس پری در مقعد، تخلیه‌ی ناکامل مدفوع و مدفوع سفت از دیگر علایم ابتلا به یبوست است. در یبوست مزمن حرکات روده‌ای غیر طبیعی و عبور مشکل مدفوع برای چند هفته یا بیشتر ادامه پیدا می کند. به طور کلی تعداد حرکات روده با افزایش سن کاهش می‌یابد.
یبوست یکی از مشکلات گوارشی شایع در بیماران دیابتی است. دیابت می تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در بروز این بیماری نقش داشته باشد. افزایش غیرطبیعی قند خون در مبتلایان به دیابت می تواند سبب آسیب عصبی و در نتیجه بروز یبوست شود. در برخی موارد نیز رژیم غذایی نامناسب و یا داروهای مصرفی در بروز یبوست نقش دارند. در یک فرد دیابتی حرکات روده‌ها می تواند کند یا تند و تسریع شود و شخص از اسهال و یبوست متناوب شکایت می کند. در واقع بسیاری از بیماران دیابتی از یبوست شکایت دارند، به دلیل اینکه یبوست یکی از عوارض دیابت است. یبوست با طول مدت دیابت و سطح قند خون بدن ارتباط مستقیمی دارد. در مطالعات مختلف شیوع یبوست در بیماران دیابتی حدود ۱۱ تا ۶۰ درصد مشاهده شده است.
علل یبوست رامی توان به چهاربخش تقسیم کرد : الف- عادات و رفتارهای یبوست زا؛ ب- داروهای یبوست زا؛ ج- غذاهای یبوست زا؛ د- بیماری های یبوست زا.
علل بروز یبوست در مبتلایان به دیابت
الف- نوروپاتی دیابتی، یبوست و گاستروپارزی (فلج معده)
نوروپاتی دیابتی یا آسیب عصبی در بخش های مختلف بدن، از جمله سیستم گوارشی یک فرد دیابتی ممکن است رخ دهد .
آسیب عصبی ناشی از دیابت می تواند عصب واگ (که عبور غذا را از دستگاه گوارش تنظیم می کند) را تحت تاثیر قرار دهدومنجر به یبوست شود. آسیب عصب واگ باعث گاستروپارزی یا کاهش سرعت تخلیه معده می گردد.
ب – تغذیه نامناسب
بیماران دیابتی باید از یک الکوی رژیم غذایی متعادل و مناسب پیروی کنند تا از نوسان قند خون و افزایش وزن پیشگیری شود. یک رژیم غذایی متناسب و سرشار از فیبر ضمن کمک به درمان چاقی و دیابت از بروز یبوست نیز پیشگیری می کند.ازآنجا که فیبر در روده ها هضم وجذب نمی شود، مدفوع مخلوط با فیبر، مقدار زیادی آب جمع می کندو به صورت توده حجیم و مرطوب درآمده و عمل دفع را آسانتر می کند. در دنیای امروز،عادات تغذیه ای نامناسب و برنامه غذایی حاوی مقادیر زیاد فست فود و نوشابه ها رژیم تغذیه ای را به سوی غذاهای کم فیبر کشانده است. درحالی که فرد روزانه به ۲۴گرم فیبر نیاز دارد و در این شرایط معمولا کمتر از ۱۰ گرم فیبر در یافت می کند. کم شدن مصرف سبزی و میوه دررژیم های تغذیه ای امروزی نیز در بروز یبوست موثر است.
برخی از غذاها در تغییر اجابت مزاج و ایجاد یبوست تاثیر گذار هستنداز جمله: موز، کنسروماهی، سیب زمینی سرخ شده، شیرهای غلیظ و قند دار، نان سفید، شیرینی های خشک، بیسکوییت، رشته فرنگی، نخود، لوبیا و باقالا
ج- عدم تحرک و فعالیت بدنی
هما نگونه که عدم تحرک و فعالیت بدنی در بروز دیابت نقش دارد در ایجاد یبوست هم تاثیر می گذارد. حرکت وفعالیت بدنی، کلید حرکت پریستالتیک ( دودی) روده است. درصد بروز یبوست با افزایش سن در اثر کهولت و ناتوانی، معلولیت یا شکستگی استخوان بیشتر اتفاق می افتد. تغییر شرایط زندگی و از جمله مسافرت می تواند عامل یبوست باشد
د– مصرف داروها
برخی از داروهای مصرفی در بیماران دیابتی ممکن است در بروز یبوست نقش داشته باشند. بنابراین لازم است که بیمار باپزشک خود درباره این موضوع مشورت کنید تا درصورت امکان دارو و یا دوز مصرفی آن را تنظیم نماید .بسیاری از داروها در ایجاد یبوست مو ثرند از جمله:
مصرف طولانی مدت از داروهای ملین، دارو های ضد افسردگی، دارو های ضد فشار خون، مکمل های حاوی آهن ، مواد مخدر و دارو های مخدری مثل مورفین و کدئین، مصرف داروهای ادرار آور مثل فوروزماید ، کلسیم کربنات، ، دارو های ضد پارکینسون، دارو های ضد حساسیت، دارو های ضد تشنج مثل فنوباربیتال، دارو های ضد اسهال
ه-بیماری های یبوست زا:
– بیماری های روانی: دیبروسیون، عصبانیت
– بیماری های عصبی: ام. اس، پارکینسون، مشکلات نخاعی
– بیماری های هورمونیک: دیابت، کم کاری تیروئید، افزایش فعالیت غده پاراتیروئید، حاملگی
– بیماری های عضوی: شقاق مقعد، بواسیر، تنگی مقعد، دایورتیکولوم، تومورکولون، تنگی روده بزرگ
– یبوست در اثر درد: شقاق مقعد، آبسه دورمقعد، فیستول مقعد
– یبوست های انسدادی: سرطان روده بزرگ، فشارغده سرطانی داخل شکم بر روده، دایورتیکولوم، چسبندگی روده ها، فتق، بواسیر، آبسه دورمقعد.
اقدامات درمانی:
۱) کنترل قند خون در محدوده مناسب
۲) حداقل نیم ساعت در روز داشتن پیاده روی منظم
۳) مصرف روزانه حداقل روزانه ۶-۸ لیوان آب . سعی کنید در طول روز حداقل ۶ تا ۸ لیوان مایعات که بهتر است آب ساده باشد بنوشید. اگر صبح ها بعد از بیدار شدن از خواب یک لیوان آب بنوشید، چند دقیقه بعد روده ها به کار می افتند. چند ساعت قبل از خواب، یک لیوان شیر گرم کم چربی بخورید.
۴) مصرف داروی پسلیوم(پوست گیاه اسفرزه) و برخی ملین های غذایی
۵) پرهیز از مصرف آب‌میوه وتوصیه به مصرف میوه های تازه به ویژه با پوست
۶) کاهش مصرف کربوهیدرات ها و مواد غذایی شیرین
۷) استفاده از غذاهای سالم و پرهیز از فست فودها
۸) پرهیز از خوردن غذاهای پرچرب، فست و فودها، غذاهای تند و تیز و پر ادویه ها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر یبوست در بیماران دیابت مزمن نباشد اغلب با تغییر سبک زندگی و با درمان های معمول در بسیاری از موارد می توان به رفع آن کمک کرد درصورتی که این درمانها موثر نبود و یا این مشکل، بیش از چند روز طول کشید باید به پزشک مراجعه نمود. اگربیمار در مدفوع خود خون مشاهده کرد باید حتماً با پزشک مشورت کند.